Zaćma - dlaczego się rozwija?

Zaćma, czyli mętnienie soczewki, zazwyczaj związana jest z wiekiem. Ale nie zawsze! Zobacz, co powoduje, że soczewki tracą krystaliczną przejrzystość.

Soczewki w oczach z czasem mętnieją u większości ludzi. Czasem soczewki tracą przejrzystość w obu oczach jednocześnie, czasem tylko w jednym oku, a jeszcze innym razem mętnieją obie soczewki, ale w różnym stopniu.

W jakim wieku rozwija się zaćma

Zaćma (katarakta) zazwyczaj rozwija się powoli, przez długi czas. Postępuje tak powoli, że na początku możesz nawet nie zauważyć zmiany widzenia. Widzisz wprawdzie gorzej, ale przyzwyczajasz się do tego... Jeśli masz 55 lat i więcej, proces mętnienia soczewki mógł już się zacząć – bo właśnie w tym wieku zaćma najczęściej się zaczyna. Wśród osób w wieku 75 – 85 lat prawie dwie trzecie ludzi będzie się zmagać z mętnieniem soczewki.

Ale to nie znaczy, że młodsze oczy są bezpieczne — zaćma może wystąpić w każdym wieku, nawet u niemowląt. Będzie mieć wtedy tylko inne przyczyny, np. wady wrodzone, urazy, zażywane leki. Statystyki zasadniczo są niekorzystne: katarakta dopada coraz młodszych ludzi. Jest to najprawdopodobniej związane z intensywnym używaniem wzroku i wielogodzinnym wpatrywaniem się w różnego rodzaju ekrany. W efekcie, do okulistów z początkami zaćmy trafiają już nawet trzydziestoparolatkowie.

Zobacz, co zwiększa ryzyko rozwoju zaćmy i naraża Twoje soczewki na utratę krystalicznej przejrzystości.

Proces rozwoju zaćmy

Zdrowa, sprawna soczewka oka jest przezroczysta. Dzięki temu przechodzą przez nią promienie świetlne i nic się z nimi po drodze nie dzieje – nie są dodatkowo rozpraszane ani załamywane. Trafiają do wnętrza oka, na siatkówkę, gdzie są interpretowane i gdzie budowany jest z nich obraz.

Ale kiedy niektóre białka tworzące soczewkę zaczynają się rozpadać, przezierność soczewki się zmienia. Jeśli te białka skleją się ze sobą, zaczynają formować mętniejące skupiska, które mogą blokować przedostawanie się światła do siatkówki.

Proces mętnienia może się zacząć od niewielkiego obszaru, który jest tak położony, że jego mętnienie nie wpływa na to, jak widzisz. Ale z czasem prawdopodobnie się rozszerzy, utrudniając widzenie, a widzenie staje się bardziej rozmyte, a kolory mniej żywe.

Zaćma – jakie daje objawy

Zacznijmy od tego, że zaćma – choć jest główną przyczyną ślepoty – nie daje żadnych fizycznych dolegliwości. Nie boli, nie kłuje, nie swędzi, nie powoduje zaczerwienienia oczu. Po prostu zaczynasz mieć wrażenie, że widzisz świat jakby przez brudną szybę lub przez mgłę. Jeśli wokół jest dużo światła, paradoksalnie widzisz gorzej. Lepiej widzisz, kiedy dzień jest pochmurny albo zapada już zmierzch.

Możesz mieć też tzw. efekt halo. To znaczy, że wokół źródeł światła będziesz widzieć rodzaj aureoli. Możesz mieć uczucie, że świat nie jest już taki piękny, jak kiedyś – bo jego kolory stały się mniej soczyste, blakną.

Czasem zaćmie towarzyszy rozwój lub pogłębianie się krótkowzroczności, a więc musisz regularnie zmieniać okulary na mocniejsze.

Dlaczego powstaje zaćma

Jako główną przyczynę rozwoju zaćmy podaje się wiek, ponieważ aż 90% wszystkich zachorowań dotyczy osób po 75. roku życia. Ale to właściwie nie wyjaśnia powodu, dla którego zaczynają się zmieniać struktury w białek w soczewce. Tu naukowcy wciąż nie są zgodni: jedni uważają, że przyczyną są powszechne urazy oka, inni za powód biorą nadmiar światła słonecznego, jeszcze inni przyczynę widzą w paleniu papierosów czy w źle kontrolowanej cukrzycy. I wszyscy mogą mieć rację, ponieważ za mętnienie soczewki odpowiada wiele czynników.

Zaćma a kwestie genetyczne

Pewną rolę może odgrywać tutaj genetyka, ale dotyczy to zaćmy wrodzonej: wydaje się, że dziedziczność odgrywa rolę w 8 – 25 proc. przypadków zaćmy wrodzonej. Zwłaszcza że naukowcom udało się zidentyfikować gen, którego mutacja poważnie zakłóca działanie białka soczewki. Istnieje jednak i taki gen, który powoduje mniej poważne zakłócenia w strukturze tego samego białka i może odgrywać rolę w zaćmie, związanej z wiekiem.

Nie ulega natomiast wątpliwości, że skłonność do zaćmy ma tendencję do występowania rodzinnego. To znaczy, że jeśli w Twojej rodzinie bliskie osoby cierpiały na zaćmę, ryzyko, że Ty także zachorujesz, rośnie. Ale to wcale nie znaczy, że zachorujesz na pewno. Choroba może Cię ominąć, wiedząc jednak o rodzinnych skłonnościach, powinieneś skrupulatniej kontrolować zdrowie oczu, zwłaszcza po 50-tce.

Zaćma a układ sercowo-naczyniowy

Zdrowie oczu wydaje się połączone ze zdrowiem serca i naczyń krwionośnych. Badania wykazały, że stosowanie statyn – leków, których zadaniem jest obniżanie poziomu cholesterolu – może pomóc w odsunięciu rozwoju zaćmy.

Badanie z 2012 r. wykazało, że statyny pomagały odsunąć ryzyko zaćmy u osób w wieku 50-64 lata, jeśli były stosowane regularnie i przez kilka lat. Jednak u starszych pacjentów, u których zmętnienia w soczewkach już się utworzyły, stosowanie statyn nie pomogło. Przyczyną dobroczynnego wpływu statyn zdają się ich właściwości przeciwutleniające.

Warto też zadbać o prawidłowy poziom cukru oraz o to, by wykrywać i likwidować przewlekłe stany zapalne. Długotrwała ekspozycja na podwyższony poziom glukozy we krwi oraz duża ilość wolnych rodników negatywnie wpływają na stan białek w soczewce.

Wniosek dla Ciebie jest taki, że jeśli lekarz radzi zażywanie statyn i dietę o niskiej zawartości cukru, dla dobra oczu lepiej go posłuchać.

Zaćma a styl życia

Predyspozycje genetyczne są poza Twoją kontrolą, ale możesz zrobić kilka rzeczy, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju zaćmy. Chodzi o to, by kontrolować czynniki środowiskowe, które mogą negatywnie wpływać na białka soczewki. Oto proste kroki, które możesz bez trudu wprowadzić w życie:

- Chroń oczy przed słońcem, nosząc okulary redukujące promieniowanie UVA/UVB
- Wkładaj kapelusz z szerokim rondem lub czapkę z daszkiem, kiedy na dworze jest wyjątkowo dużo słońca lub gdy idziesz na plażę czy nad wodę. Pamiętaj także, że skrząca się w słońcu połać śniegu również jest źródłem bardzo dużej dawki światła.
- Nie pal papierosów i unikaj przebywania z palaczami. W ogóle unikaj zadymionych pomieszczeń.
- Utrzymuj pod kontrolą choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca.
- Minimalizuj ilość czasu, jaki spędzasz, wpatrując się w ekrany.
- Pracując z ekranami, zakładaj okulary z powłoką antyrefleksyjną oraz filtrem, blokującym niebieskie światło oraz stosuj aplikacje, które tak modyfikują pracę ekranu, że emituje mniej światła niebieskiego.
- Blokujące niebieskie światło okulary zakładaj także, pracując w pomieszczeniach, oświetlonych światłem LED.

Zaćma a dieta

Nie da się zaćmy wyleczyć dietą, ale można dbać o menu w taki sposób, by jego składniki wspierały zdrowie oczu. Niektóre składniki odżywcze mogą sprzyjać zapobieganiu lub spowalnianiu zaćmy. Uważa się, że witaminy C i E mają działanie przeciwutleniające, chroniąc oko przed szkodliwym działaniem wolnych rodników.

Bogate w witaminę C produkty, które warto wprowadzić do codziennego menu, to:

owoce cytrusowe, takie jak pomarańcze i grejpfruty
truskawki
papaja
pomidory
papryka we wszystkich kolorach

Ryzyko rozwoju zaćmy mogą także zmniejszać karotenoidy luteina i zeaksantyna. Niektóre pokarmy bogate w te składniki odżywcze to:

jagody, borówki amerykańskie
mandarynki
ciemnozielone warzywa liściaste, takie jak jarmuż, kapusta włoska i szpinak
brokuły
groszek
kukurydza
pomarańczowa i żółta papryka

Zaćma – jak się ją leczy

Na rynku dostępne są krople, które mają zaćmę zatrzymać – ale w rzeczywistości udaje się im zaledwie chorobę spowolnić. Nie usuwają też zmętnień, które już w soczewce powstały. Z tego powodu nie sprawdzają się jako metoda leczenia na dłuższą metę.

Jeśli chcesz rzeczywiście skutecznie pożegnać zamglone widzenie, jedyną skuteczną metodą jest operacyjne usunięcie zmętniałej soczewki i zastąpienie jej sztuczną.

Operację najczęściej przeprowadza się metodą fakoemulsyfikacji. Metoda ta ma mnóstwo zalet:

jest doskonale poznana (w Polsce co roku wykonuje się ćwierć miliona takich zabiegów)
jest skuteczna (całkowicie eliminuje zamglone widzenie)
jest precyzyjna i wymaga minimalnej ingerencji w oko
jest praktycznie bezbolesna
przeprowadza się ja w trybie ambulatoryjnym, tzn. jeszcze tego samego dnia wychodzisz do domu
pozwala nie tylko przywrócić klarowne widzenie, ale dzięki dostępności różnego rodzaju soczewek można jednocześnie skorygować inne wady wzroku, np. astygmatyzm czy starczowzroczność.

Więcej o samym zabiegu przeczytasz tutaj: (tutaj tytuł tekstu o operacji z linkiem do niego).

Pamiętaj: ten tekst nie może zastąpić porady lekarskiej! Jego zadaniem jest tylko nieco Cię ukierunkować, ale nie możesz na jego podstawie profesjonalnie zdiagnozować problemu. Ostateczną diagnozę może postawić tylko lekarz; podobnie jak tylko lekarz może zalecić Ci najlepszą metodę leczenia. Wizyta u medycznego profesjonalisty pozwoli Ci upewnić się, czy Twoje podejrzenia są słuszne i czy dana terapia rzeczywiście jest dla Ciebie najlepszym rozwiązaniem.